O Εμπεδοκλής (495 π.Χ-435 π.Χ.), ο οποίος γεννήθηκε στον Ακράγαντα της Σικελίας, αποικίας των Ροδίων, υπήρξε μία από τις θρυλικές μορφές ανάμεσα σ’ αυτές των προσωκρατικών φιλοσόφων.
Καταγόταν από αρχοντική οικογένεια και ήταν εγγονός του ολυμπιονίκη στο ιππικό αγώνισμα, Εμπεδοκλή, και ανιψιός του ολυμπιονίκη στο αγώνισμα της πάλης, Εξαίνετου.
Εκτός από τολμηρός φιλόσοφος, υπήρξε δραστήριος πολιτικός, υποστηρικτής του δημοκρατικού πολιτεύματος, δεινός ρήτορας, μηχανικός, ραψωδός και υμνωδός αλλά και ένα είδος ιατρού- θεραπευτή, με φήμη σε θαυματουργικές θεραπείες.
Η σύγχρονη κοινωνία της πόλης που γεννήθηκε, τον τίμησε ονομάζοντας PortoEmpedocle το τεχνητό λιμάνι του Ακράγαντα.
Ο Εμπεδοκλής έγραψε πολλά έργα, ένα ποσοστό των οποίων σώζεται μέσα από έμμεσες πηγές. Στα έργα του είναι εμφανής η επίδραση των Πυθαγορείων φιλοσόφων αλλά και του Παρμενίδη.
Από τα πυθαγόρεια πρότυπα αντλεί ο Εμπεδοκλής τη σύλληψη της ψυχής ως ‘θεϊκού δαίμονα’ που έχει καταδικαστεί, εξαιτίας ενός αρχέγονου παραπτώματος, να μεταναστεύει σε διαφορετικά σώματα ώσπου η άνοδος της σε ανώτερες μορφές ζωής να την οδηγήσει στην αρχική της κατάσταση, τη μακαριότητα.
Στο έργο του Καθαρμοί περιγράφει την ψυχή ως μία αυθυπόστατη οντότητα, ανεξάρτητη από τα σώματα.
Γράφει λοιπόν:
«…Από ποιες άραγε τιμές και ποια κορφή ευτυχίας … ήρθαμε εδώ στο άντρο αυτό το υπόστεγο… άχαρο τόπο, όπου είναι ο φόνος, η έχθρα και πλήθος άλλων συμφορών.»
- (Καθαρμοί 119-121)
«…Γέννηση δεν υπάρχει για κανένα από τα θνητά μήτε χαμός σ’ ολέθριο θάνατο, μονάχα μίξη κι ανακατανομή όσων σμίξαν, μόνο που γέννηση ονομάζεται από τους ανθρώπους.»
- (Περί Φύσεως 8)
Για την δική του προέλευση λέει:
«…Σας χαιρετώ, εγώ ανάμεσα σας περπατώ, θεός αθάνατος, όχι θνητός, όπως αρμόζει απ’ όλους τιμημένος, στεφανωμένος με ταινίες και στέφανα ολάνθιστα.»
- (Καθαρμοί 112)
«…Ήδη εγώ κάποτε αγόρι υπήρξα, κόρη, θάμνος και πουλί κι άφωνο ψάρι που από τη θάλασσα προβάλλει.»
- (Καθαρμοί 117)
Στο έργο του Περί Φύσεως προσπαθεί να δώσει τις βασικές αρχές της φυσικής φιλοσοφίας.
Για τον Εμπεδοκλή δύο είναι οι δυνάμεις που κυριαρχούν στη δημιουργία και στον εκδηλωμένο κόσμο: Η Φιλότης και το Νείκος.
Η Φιλότης είναι μία κεντρομόλος δύναμη που θα μπορούσε να ταυτιστεί με την αγάπη, τη στοργή, την αρμονία. Αυτή ενοποιεί τον κόσμο προς το ΕΝΑ.
Αντίθετα το Νείκος αντιπροσωπεύει τη διχόνοια, την έχθρα, τη χωριστότητα. Το Νείκος διασπά την ενότητα σε πολλαπλότητα και παρασύρει τα όντα προς την διαφοροποίηση και την δυσαρμονία.1
Οι δύο αυτές δυνάμεις επιδρώντας και κυριαρχώντας στα τέσσερα στοιχεία του κόσμου, τα οποία αποκαλεί ‘ριζώματα’, δηλαδή στη φωτιά, στον αέρα, στο νερό και στη γη, μέσα από μια αέναη, εναλλασσόμενη διαδικασία, δημιουργούν τα φαινόμενα του αισθητού κόσμου.
«…Ο Εμπεδοκλής θεωρεί ως αρχές των όντων τέσσερα στοιχεία, αφού πρόσθεσε στα τρία που έχουν αναφερθεί παραπάνω (δηλ. ύδωρ, αήρ, πυρ), ως τέταρτο τη γη. Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν πάντοτε και δεν υπάρχει γι’ αυτά γίγνεσθαι παρά μόνον μεταβάλλονται ως προς την ποσότητα και την ολιγότητα, όταν ενώνονται και γίνονται ένα ή από το ένα διαχωρίζονται.»
(Αριστοτέλης, Μετά τα φυσικά 984a 8)
«…Φαίνεται να είπε ο Εμπεδοκλής ότι το να επικρατεί και να κινεί τον κόσμο πότε η Φιλία και πότε η Έχθρα, αυτό είναι μέσα στα πράγματα κατ’ ανάγκην, και ότι κατά το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα υπάρχει ηρεμία.»
- (Αριστοτέλης, Μετά τα φυσικά Θ 1,252a 7)
Η άποψη του Εμπεδοκλή για την αρχή του παντός, τη θεϊκή Αρχή, το ΕΝΑ, περιγράφεται στο παρακάτω απόσπασμα.
«…Ο Εμπεδοκλής έλεγε ότι το Ένα έχει σχήμα σφαίρας, είναι αιώνιο και ακίνητο. Και το μεν Ένα σημαίνει την αναγκαιότητα, που συνίσταται από τα τέσσερα στοιχεία, ενώ οι εκφάνσεις της είναι η Έχθρα και η Φιλία. Ονομάζει τα στοιχεία αυτά θεούς και τη σύνθεσή τους κόσμον, και επιπλέον ονομάζει Σφαίρον, αυτό στο οποίο όλα αυτά θα αναλυθούν και θα έχουν πάρει τότε μορφή του Ενός.»
- (ΑΕΤΙΟΣ 7,28)
Στον Εμπεδοκλή εξ άλλου αποδίδεται η ρήση:
«Ο Θεός είναι ένας κύκλος που το κέντρο του είναι παντού και η περιφέρειά του πουθενά.»
1 Ας αναλογιστεί ο αναγνώστης την ομοιότητα της φιλοσοφικής αυτής θεώρησης με τη φιλοσοφική θεώρηση της Βεδάντα, όπου οι δύο αυτές δυνάμεις που κυριαρχούν στον κόσμο και του προσδίδουν τη δυαδική του φύση, ονομάζονται ράγκα και ντβέσα, ή προσκόλληση και απέχθεια.
Περιήγηση στα κείμενα των Αρχαίων Ελλήνων Φιλοσόφων
